Şaşılık (Göz Kayması)

Şaşılık (Göz Kayması) Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi ve Ameliyat Süreci

Çocuğunuzun bir gözünün ara sıra içe veya dışa doğru kaydığını mı fark ettiniz? Veya bir yetişkin olarak aniden çift görmeye başlayıp aynada gözlerinizin aynı hizada olmadığını mı gördünüz? Bu durum, tıp dilinde “Strabismus”, halk arasında ise “Şaşılık” veya “Göz Kayması” olarak bilinen yaygın bir sorunun işareti olabilir.

Şaşılık, sadece estetik bir problem olmanın çok ötesinde, özellikle çocukluk çağında tedavi edilmediğinde göz tembelliği (ambliyopi) gibi kalıcı görme kayıplarına yol açabilen ciddi bir sağlık sorunudur. Yetişkinlerde aniden ortaya çıkması ise altta yatan başka bir nörolojik veya sistemik hastalığın habercisi olabilir. Neyse ki, günümüz tıp teknolojisi, gözlükten cerrahiye uzanan geniş bir yelpazede etkili tedavi çözümleri sunmaktadır.

Bu kapsamlı rehberde, şaşılığın ne olduğundan başlayarak, türlerini, nedenlerini, belirtilerini, tanı yöntemlerini, göz kapama tedavisinden botoks ve ameliyata kadar tüm tedavi seçeneklerini ve günlük yaşam üzerindeki etkilerini, uzman bir bakış açısıyla ve herkesin anlayabileceği bir dille ele alacağız.

Şaşılık (Göz Kayması) Nedir?

Şaşılık, her iki gözün aynı anda aynı noktaya odaklanamaması ve paralel duruşunu kaybetmesi durumudur. Normalde, iki gözümüz de baktığımız nesneye yönelir ve beyin, her iki gözden gelen görüntüleri birleştirerek tek, üç boyutlu bir görüntü oluşturur. Şaşılıkta ise gözlerden biri düz bakarken, diğeri içe, dışa, yukarı veya aşağı doğru kayar.

Göz kasları ve beyin bağlantısı

Gözlerimizin hareketini, her bir gözde bulunan altışar adet dış göz kası sağlar. Bu kaslar, beyinden gelen sinyallerle mükemmel bir uyum içinde çalışarak gözlerin paralel hareket etmesini temin eder. Şaşılık, sadece bir kas problemi değil, bu kaslar, sinirler ve beyin arasındaki kontrol mekanizmasındaki bir sorundan kaynaklanır.

Şaşılık Türleri

Şaşılık, kaymanın yönüne ve şekline göre farklı türlere ayrılır:

Ezotropya (İçe Kayma):

Gözlerden birinin veya her ikisinin de burun köküne doğru kaymasıdır. Çocuklarda en sık görülen şaşılık türüdür ve genellikle yüksek hipermetropi ile ilişkilidir.

Ekzotropya (Dışa Kayma):

Gözlerden birinin veya her ikisinin de şakaklara doğru dışa kaymasıdır. Genellikle yorgunluk, dalgınlık veya uzağa bakış sırasında belirginleşir.

Hipertropya / Hipotropya:

Gözlerden birinin diğerine göre yukarıda (hipertropya) veya aşağıda (hipotropya) olması durumudur.

Gizli Şaşılık (Heteroforya):

Normalde beyin kontrolü ile düz duran gözlerin, yorgunluk veya bir göz kapatıldığında kaymasıdır. Genellikle göz yorgunluğu ve baş ağrısı dışında belirti vermez.

Yalancı Şaşılık (Psödostrabismus):

Bu durum, gerçek bir kayma olmamasına rağmen, özellikle bebeklerde burun kökünün basık ve geniş olması veya göz kapaklarındaki “epikantus” adı verilen deri kıvrımları nedeniyle gözlerin içe kayıyormuş gibi görünmesidir. Büyüdükçe ve yüz yapısı oturdukça kendiliğinden düzelir.

Belirtiler ve Tanı

Şaşılık nasıl fark edilir?

En belirgin işaret, gözlerdeki paralelliğin gözle görülür şekilde kaybolmasıdır. Diğer belirtiler şunlardır:

• Çift görme (diplopi), özellikle yetişkinlerde aniden başlayan şaşılıklarda.
• Net görebilmek için başı sürekli bir yana, yukarı veya aşağı eğme.
• Gözleri sık sık kısma veya ovuşturma.
• Güneşli havalarda veya parlak ışıkta gözlerden birini kapatma.
• Sakarlık, sık sık düşme veya nesnelere çarpma (derinlik hissi kaybı nedeniyle).

Bebeklerde şaşılık ne zaman normaldir?

Bebeklerin hayatlarının ilk 3-4 ayında, göz kasları üzerindeki kontrol henüz tam gelişmediği için ara sıra ve kısa süreli göz kaymaları normal kabul edilebilir. Ancak 6 aydan sonra devam eden, sürekli olan veya tek bir gözde sabit olan kaymalar mutlaka bir göz hastalıkları uzmanı tarafından değerlendirilmelidir.

Göz tembelliği eşlik eder mi?

Şaşılık tedavisinde erken teşhis çok önemlidir. Çocukluk çağında başlayan şaşılıkta, beyin çift görmeyi engellemek için kayan gözden gelen görüntüyü baskılar ve “yok sayar”. Bu durum, o gözün görme yeteneğinin gelişmemesine ve Göz Tembelliği (Ambliyopi) adı verilen kalıcı bir görme azlığına yol açar.

Hangi testlerle teşhis konur?

Şaşılık tanısı, bir göz hastalıkları uzmanı tarafından yapılan kapsamlı bir muayene ile konulur. Görme keskinliği testi, gözlük ihtiyacını belirlemek için damlalı refraksiyon muayenesi, örtme-açma testi gibi kayma testleri ve göz kaslarının hareketlerinin değerlendirilmesi ile şaşılığın tipi ve derecesi netleştirilir.

Nedenler ve Risk Faktörleri

Refraktif Bozukluklar:

Özellikle çocuklarda yüksek hipermetropi, yakını net görebilmek için yapılan aşırı odaklanma (akomodasyon) çabası nedeniyle gözlerde içe kaymaya (akomodatif ezotropya) neden olabilir.

Genetik Yatkınlık:

Ailede şaşılık öyküsü olması, çocukta şaşılık görülme riskini artırır.

Göz Tembelliği:

Bir gözde görmenin doğuştan az olması, beynin o gözü kullanmayı bırakmasına ve kaymasına neden olabilir.

Yetişkinlerdeki Nedenler:

Diyabet, tiroid hastalıkları (Graves hastalığı), beyin tümörleri, kafa travmaları, inme veya MS gibi nörolojik hastalıklar, yetişkinlikte aniden başlayan şaşılığın habercisi olabilir.

Şaşılık Tedavisi

Şaşılık tedavisi kişiye özeldir ve altta yatan nedene göre planlanır. Amaç sadece gözleri estetik olarak düzeltmek değil, aynı zamanda her iki gözün birlikte çalışmasını sağlamak, göz tembelliğini önlemek ve üç boyutlu görmeyi (derinlik hissi) korumaktır.

Tedavi Seçenekleri Karşılaştırma Tablosu

 “Op. Dr. Mazhar Dilmaç’a göre şaşılık tedavisinde erken yaşta başlanan, doğru numaralı gözlük ve gerekirse düzenli uygulanan kapama tedavisi, cerrahiye gerek kalmadan elde edilecek başarı oranını %80’e kadar artırabilir ve kalıcı görme kaybını önleyebilir.”

Şaşılık Ameliyatı

Ameliyatın ne zaman gerektiği

Gözlük veya diğer yöntemlerle düzelmeyen, kayma açısının yüksek olduğu veya estetik ve fonksiyonel olarak hastayı rahatsız eden durumlarda cerrahi tedaviye başvurulur. Çocuklarda genellikle göz tembelliği tedavisi tamamlandıktan sonra planlanır.

Nasıl yapıldığı

Şaşılık ameliyatı genel anestezi (çocuklarda) veya lokal anestezi (yetişkinlerde) altında yapılır. Ameliyat sırasında göz kesinlikle yerinden çıkarılmaz. Cerrah, gözün beyaz kısmını kaplayan konjonktiva zarını açarak göz küresinin dışındaki kaslara ulaşır. Kaymanın tipine göre, bazı kasların gücü azaltılır (geriletme) veya artırılır (kısaltma), ya da kasların yapışma yeri değiştirilerek gözlerin paralelliği sağlanır.

Ağrı ve iyileşme süreci

Ameliyat sonrası ciddi bir ağrı beklenmez. Genellikle birkaç gün süren batma, kızarıklık ve sulanma olur. Hastalar aynı gün taburcu edilir. İşe veya okula dönüş genellikle 1 hafta içinde mümkündür.

Tekrarlama ihtimali

Ameliyat sonrası şaşılığın tekrarlama veya tam düzelmeme ihtimali vardır. Bazı hastaların yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde ikinci bir düzeltme ameliyatına ihtiyaç duyması mümkündür.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Bu bölümde şaşılık hakkında en çok merak edilen sorulara ve yanıtlarına ulaşabilirsiniz.

1. Temel Bilgiler

Şaşılık nedir?

İki gözün aynı anda aynı noktaya bakamaması ve paralelliğini kaybetmesi durumudur.

Göz kaymasıyla aynı şey mi?

Evet, “göz kayması” şaşılığın halk arasındaki adıdır.

Şaşılık kalıcı mıdır?

Tedavi edilmezse genellikle kalıcıdır. Özellikle çocuklukta başlayan şaşılığın neden olduğu göz tembelliği kalıcı olabilir.

Gözler neden kayar?

Göz kaslarını kontrol eden beyin, sinirler ve kaslar arasındaki uyumun bozulması nedeniyle kayar.

2. Belirtiler ve Teşhis

Bebeklerde göz kayması ne zaman tehlikelidir?

İlk 3-4 ayda ara sıra olan kaymalar normal olabilir. 6 aydan sonra devam eden veya sürekli olan kaymalar mutlaka muayene gerektirir.

Şaşılıkla birlikte çift görme olur mu?

Evet, özellikle yetişkinlikte aniden başlayan şaşılığın en tipik belirtisi çift görmedir.

Baş eğme, sık göz kırpma neyin belirtisidir?

Çocuğun çift görmeyi engellemek ve tek bir net görüntü elde etmek için yaptığı bir telafi hareketidir ve şaşılık belirtisi olabilir.

3. Nedenler

Şaşılık neden olur?

Genetik yatkınlık, yüksek kırma kusurları (özellikle hipermetropi), göz tembelliği, travmalar veya nörolojik hastalıklar nedeniyle olabilir.

Hipermetropi şaşılığa neden olur mu?

Evet, özellikle çocuklarda içe doğru olan şaşılığın en sık nedenlerinden biridir.

Şaşılık göz tembelliğine mi yoksa tersi mi neden olur?

Her ikisi de olabilir. Genellikle şaşılık, kayan gözde tembelliğe neden olur. Ancak bir gözde tembellik varsa, beyin o gözü kullanmayı bırakır ve göz kaymaya başlayabilir.

4. Tedavi Seçenekleri

Gözlükle şaşılık düzelir mi?

Eğer şaşılık tamamen hipermetropi gibi bir kırma kusuruna bağlıysa, doğru gözlük takıldığında kayma tamamen düzelebilir.

Botoks ile şaşılık geçer mi?

Botoks, aşırı çalışan kası geçici olarak (3-6 ay) zayıflatarak kaymayı düzeltebilir. Kalıcı bir çözüm değildir ancak bazı durumlarda ameliyata alternatif olabilir.

Egzersizler gerçekten işe yarar mı?

Sadece “konverjans yetmezliği” gibi belirli kas koordinasyon bozukluklarında faydalıdır. Çoğu yapısal şaşılık tipini düzeltmez.

5. Ameliyat Süreci

Şaşılık ameliyatı ne zaman gerekir?

Diğer tedavi yöntemleri (gözlük, kapama vb.) ile düzelmeyen kaymalarda cerrahi gerekir.

Ameliyat riskli midir?

Her ameliyat gibi enfeksiyon, kanama gibi riskler taşısa da, tecrübeli ellerde yapıldığında son derece güvenli bir ameliyattır. En sık görülen sorun, kaymanın tam düzelmemesi veya aşırı düzelmesidir.

Ameliyattan sonra şaşılık tekrarlar mı?

Evet, düşük bir oranda da olsa tekrarlama veya zamanla yeniden kayma oluşma ihtimali vardır.

6. Günlük Yaşam

Şaşılığı olanlar araba kullanabilir mi?

İki gözle görme (binoküler görme) ve derinlik hissi yasal sınırlar içindeyse ve göz tembelliği görme keskinliğini çok düşürmüyorsa ehliyet alabilir ve araba kullanabilirler.

Sosyal yaşantıya etkisi nedir?

Özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde, estetik görünüm nedeniyle özgüven sorunlarına ve iletişim kurmada zorluklara yol açabilir.

 Şaşılık, sadece kozmetik bir sorun olmayıp, altında yatan nedenleri ve yol açabileceği fonksiyonel görme kayıpları ile ciddiye alınması gereken bir durumdur. Erken teşhis ve kişiye özel planlanan doğru bir tedavi ile hem gözlerin estetik olarak düzgün görünmesi hem de en önemlisi, her iki gözün birlikte sağlıklı bir şekilde görmesi sağlanabilir. Unutmayın, özellikle çocukluk çağında atılacak adımlar, bir ömür boyu sürecek net bir görüşün temelini oluşturur.

Şaşılığın nedenini ve en uygun tedavi planını belirlemek için bir göz hastalıkları uzmanına başvurmanız önerilir.