Bebek ve Çocuklarda Şaşılık

Bebeklerde ve Çocuklarda Şaşılık: Erken Teşhis ve Tedavi

Bebeklerde ve Çocuklarda Şaşılık Nedir?

Bebeklerde ve çocuklarda şaşılık (göz kayması), gözlerin aynı noktaya bakamaması durumudur. Bir veya her iki gözde, göz kaslarının uyumsuzluğu nedeniyle gözler içe, dışa, yukarı veya aşağı kayabilir. Örneğin bir göz buruna (içe) veya sırttan uzağa (dışa) kayabilir. Standart bebek gelişiminde ilk aylarda gözlerde bazen geçici kaymalar görülebilir (özellikle geniş burunlu bebeklerde psödostrabismus denir), ancak 6 aydan sonra sürekli veya belirgin kayma gerçek şaşılık işaretidir. Şaşılık tedavi edilmezse beyin kaymış gözden gelen görüntüyü zamanla yok sayarak o gözün görme yetisini düşürebilir (ambliyopi/“tembel göz” gelişebilir).

Kimlerde veya Hangi Durumlarda Görülür?

Şaşılık her çocuğa görülebilse de bazı faktörler riski artırır. Ailede şaşılık veya göz tembelliği öyküsü varsa çocukta da daha yüksek ihtimalle görülebilir. Bunun nedeni erken doğanlarda göz içi damar gelişiminin tamamlanmaması ve ek göz hastalıkları (prematüre retinopatisi, konjenital katarakt vb.) riskidir. Ayrıca nörolojik hastalıklar (serebral palsi, doğumsal sinir hasarları) veya genetik sendromlar (örneğin Down sendromu) çocukta şaşılık görülme olasılığını artırır. Yüksek kırma kusurları (özellikle hiperopi – uzağı görememe) da çocukta içe kayma (akomodatif ezotropi) yapabilir. Özetle, ailede benzeri sorun varsa, prematüre ya da özel durumu olan bebeklerde erken kontrol önemlidir.

Neden Olur?

Şaşılık genellikle göz kasları veya onları kontrol eden sinirlerin uyumsuz çalışmasından kaynaklanır. Çoğu vakada nedeni tam bilinmemekle birlikte genetik yatkınlık rol oynar. Başlıca nedenler şunlardır:

•Kas/Sinir Bozuklukları: Göz hareketini sağlayan kaslar veya sinirlerde doğuştan gelen eksiklik veya sonradan hasar (örneğin Duane sendromu, Moebius sendr omu, göz yaralanmaları) şaşılığa yol açabilir.

• Kırma Kusurları: Özellikle ileri derecede hipermetropi (uzağı görememe) çocukta gözlerin net görmek için aşırı odaklanmasına neden olur. Bu da içe kaymaya (akomodatif şaşılık) neden olabilir. Uygun numaralı gözlük verildiğinde bu tip kaymalar büyük ölçüde düzelebilir.

• Göz Hastalıkları: Doğuştan katarakt, göz kapağı düşüklüğü (ptozis) gibi durumlar görüntüyü bozarak şaşılık nedeni olabilir. İleri derecede astigmat veya miyopi de ayırıcı tanıda değerlendirilir.

• Genetik ve Metabolik Nedenler: Kalıtsal hastalıklar veya sinir sistemini etkileyen metabolik bozukluklar nadiren şaşılığa katkıda bulunabilir.

Kısacası şaşılıkta genellikle “beklenmedik sebeple” ortaya çıkabilir; ancak özellikle yukarıdaki faktörlerden biri varsa bir göz uzmanına danışmak gerekir.

Belirtileri Nelerdir?

Bebeğiniz veya çocuğunuzda aşağıdaki işaretleri fark ederseniz, şaşılıktan şüphelenebilirsiniz:

• Göz kayması: En belirgin işaret, bir gözün belirgin şekilde içe, dışa, yukarı ya da aşağı kaymasıdır.

• Baş eğme veya yana çevirme: Çocuk, kaymış gözle daha iyi görebilmek için başını sürekli tek yana eğebilir.

• Tek gözle kısma/kapama: Özellikle parlak ışıkta veya odaklanmaya çalışırken bir gözü kısma eğilimi. Güneşli havalarda çocuk tek gözü kapatıyorsa, kayma ihtimali vardır.

• Göz kırpma, sulanma: Sık göz kırpma, ovuşturma ya da aşırı sulanma dikkate değer bir belirtidir.

• Çift görme şikayeti (daha büyük çocuklarda): Çocuklar net göremediklerinde “çift görme” diye tarif edebilirler. Ancak küçüklerde bu anlaşılmayabilir.

• Derinlik hissinde azalma ve sakarlık: İki göz birlikte hizalanmadığında derinlik algısı bozulur; çocuk merdiven inerken, oyun oynarken sık düşebilir veya nesnelere uzanırken eli boşta kalabilir.

• Diğer bulgular: Bir gözde daha koyu veya beyaz yansıma olması (bazen retinoblastom işareti), göz kapak düşüklüğü, bir gözü sıkça ovuşturma gibi işaretler de önemlidir.

• Özel durum – Pseudostrabismus: Geniş burunlu bebeklerde bazen dışarıdan bakıldığında gözlerin içe kaymış gibi gözükmesi sık rastlanır; bu durumda yansıma testleri temiz çıkıyorsa genellikle gerçek şaşılık yoktur.

Özetle, ebeveynler bebekte veya çocukta yukarıdaki işaretlerden birini gözlemlerlerse göz muayenesi yaptırmalıdırlar. Göz uzmanı muayenesinde göz refleksi asimetrisi, örtme testindeki sapma ve kırma kusurları ölçülmesi gibi bulgular şaşılığı doğrular.

Nasıl Teşhis Edilir?

Şaşılık göz muayenesiyle teşhis edilir. Yenidoğan döneminde bebeklerin sağlık kontrollerinde temel bir göz muayenesi yapılır. Ardından altıncı ay, 18. ay ve 3 yaş civarı rutin muayeneler önerilir. Göz doktoru veya pediatrik göz uzmanı şu yöntemleri kullanır:

• Işık yansıması testi (Hirschberg): Yaklaşık 50 cm mesafeden bebek veya çocuğun gözüne bakılır. Işık her iki gözde aynı noktadan yansıyorsa hizalanmadır. Aksi halde kayma tespit edilir.

• Örtme-Açma (Cover-Uncover) Testi: Bir göz örtülüp tekrar açıldığında diğer gözde kayma olup olmadığı incelenir. Bu test, gizli kaymaları ortaya çıkarır.

• Görme Keskinliği Ölçümü: Konuşabilen çocuklarda harf veya şekil eşeli; küçüklerde ise yön bakışı testleri kullanılır. Bu sayede her iki gözün görme düzeyi değerlendirilir.

• Kırma Kusuru Muayenesi: Göz bebeğini genişleten damlalar kullanılarak (sikopleji) yapılan muayenede uzak-görüş kusurları ölçülür. Akomodatif şaşılık var mı, netleşir.

• Kas Uyum ve Sinir Muayenesi: Göz hareketleri, göz kapakları, ışık refleksi ve renk algısı kontrol edilir. Gerekirse nörolojik değerlendirme eklenir.

Teşhis, detaylı bir göz muayenesine dayanır. Özellikle altı aydan sonra kalıcı göz kayması fark edilirse veya ailede risk faktörü varsa hemen göz doktoruna başvurulmalıdır. Türk Oftalmoloji Derneği ve uzmanlar, ailede göz hastalığı öyküsü varsa çocuk 1-2 yaşında, tüm çocuklar ise 3 yaşında mutlaka göz muayenesine gelmelidir.

Tedavi Yöntemleri

Tedavi, şaşılığın nedenine, türüne ve çocuğun yaşına göre planlanır. Amaç hem gözlerin görmesini düzeltmek hem de tembelleşmeyi önlemektir. Bilimsel olarak kanıtlanmış başlıca tedavi yöntemleri şunlardır:

• Gözlük kullanımı: Özellikle hipermetropiye bağlı içe kaymalarda ilk ve en önemli adımdır. Doğru numaralı gözlük verildiğinde, çocuk net görmek için aşırı odaklanmak zorunda kalmaz ve kayma büyük ölçüde veya tamamen düzelebilir. Miyopi veya astigmat varsa da gözlükle düzeltilir.

• Kapama (Occlusion) Tedavisi: Şaşılığın yol açtığı göz tembelliğini (ambliyopi) düzeltmek için kullanılır. Sağlam göz üzerine şeffaf olmayan bandaj veya benzeri bir malzeme yapıştırılarak kapatılır. Böylece beyin, tembelliğin olduğu kaymış gözü kullanmaya zorlanır ve görme kapasitesi güçlendirilir. Bu tedavi genellikle günde belirli saatlerle uygulanır.

• Ortoptik Göz Egzersizleri: Özellikle dışa kayma gibi bazı şaşılıklarda, iki gözün birlikte çalışmasını artırmaya yönelik egzersiz programlarıdır. Bu egzersizler bir göz doktoru veya ortoptist denetiminde yapılır. Tedaviye yardımcı olabilir.

• Botulinum Toksini (Botoks) Enjeksiyonları: Bazı özel durumlarda (özellikle bir gözde geçici hareket kaybı varsa) göze yapılan botoks uygulaması ile kasın geçici gevşemesi sağlanır. Bu yöntem herkes için uygun değildir, seçici hastalarda kullanılır.

• Ameliyat (Cerrahi Müdahale): Gözlük, kapama ve egzersiz gibi yöntemlerle düzelmeyen orta-ileri derece şaşılıklarda cerrahi gerekebilir. Operasyon, genellikle göz kaslarının üzerine küçük kesiler açılarak kasın güçlendirilmesi veya gevşetilmesi suretiyle yapılır. Örneğin doğuştan büyük açılı içe kaymalarda (konjenital ezotropya) bebek 6-24 aylıkken cerrahi önerilebilir. Ameliyat genel anestezi altında gerçekleştirilir; göz küresine girmeden, kaslara müdahale eder. Başarı oranı yüksek olup, iyileşme haftalar alabilir

Her bir tedavi yöntemi farklı durumlara uygundur. Örneğin kapama tedavisi sadece tembel gözün iyileştirilmesi içindir. Ameliyat kararı ise mutlaka göz doktoru tarafından çocuğun yaşı, şaşılık derecesi ve gözlerdeki kas aktivitesine göre verilir. Prizma camlar ise çocuklarda nadiren, çok hafif açılı şaşılıklarda veya özellikle ameliyat öncesi durumlarda bazen kullanılabilir. Özetle, tedavi planı uzman kontrolünde kişiye özel belirlenir. Unutmayın, her tedavi öncesi kapsamlı bir göz muayenesi şarttır.

Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Şaşılık erken dönemde tedavi edilmezse kalıcı sorunlara neden olabilir. En önemli sonuç ambliyopi (göz tembelliği) gelişmesidir. Şöyle ki, beyin görüntü çatışmasını önlemek için kayan gözden gelen görüntüyü zamanla yok sayar. Bu durumda o gözde görme gelişimi tamamlanmaz ve kalıcı görme kaybı oluşur. Yapılan çalışmalarda, küçük çocukların yaklaşık yarısında tedavi edilmemiş şaşılıkta ambliyopi görüldüğü belirtiliyor.

Diğer potansiyel etkiler:

• Üç boyutlu görüş kaybı: Her iki gözün paralel çalışması derinlik algısını sağlar. Şaşılıkta bu işlev bozulur; çocukta derinlik hissi kaybolur veya zayıflar. Sonuçta merdiven inerken düşme, top oyunlarında zorluk görülebilir.

• Çift görme (diplopi): Çocuk yaşlarda daha az şikayet edilse de tedavi edilmemiş şaşılıklarda bazen çift görme gözlemlenebilir.

• Psikososyal etkiler: Görünüm farkı özgüvende azalmaya neden olabilir. Okul çağındaki çocuklarda akran zorbalığı riski artabilir. Bu da sosyal ilişkileri, okul başarısını olumsuz etkileyebilir.

• Görme azalması: Uzun süre tedavi edilmeyen şaşılıkta hem göz tembelliği hem de genel görme azalması kalıcı olabilir.

Özetle, şaşılık tedavi edilmezse kalıcı görme kaybı ve sosyal sorunlar riski artar. Bu nedenle erken teşhis ve tedavi çok kritiktir. Erken müdahale, çocuğun sağlıklı görme gelişimi için şarttır.

Ne Zaman Doktora Görünmeliyim?

Şaşılık şüphesi olan her bebek veya çocukta zaman kaybetmeden göz doktoruna danışılmalıdır. Aşağıdaki durumlar acil değerlendirme gerektirir:

• 6 aydan sonra sürekli kayma: İlk 3-4 ayda ara sıra görülen hafif kaymalar normal kabul edilebilir. Ancak 6. aydan sonra göz kayması devam ediyorsa, mutlaka göz muayenesine gidin.

• Göz hizası bozukluğu: Gözlerin aynı doğrultuyu tutmaması (bir gözün belirgin farklı noktaya bakması) ebeveyn tarafından görüldüğünde, doktora başvurun. Özellikle göz bebeği yansıması simetrik değilse (ışık yansımasının göz bebeği merkezinde farklı yerlerde olması) bu acildir.

• Baş eğme, göz kapatma: Çocuğun sürekli başını yana eğmesi veya bir gözü kısması gibi belirtiler varsa, şaşılık olasılığı düşünülür. Bu tip ani davranış değişiklikleri önemsenmeli.

• Ailede göz hastalığı öyküsü: Ailede şaşılık, göz tembelliği, retinoblastom gibi öykü varsa, risk artar. Bu durumda çocuk 1-2 yaşında bile göz muayenesine getirilmelidir.

• Diğer endişe verici bulgular: Bebekte beyaz yansıma (göz bebeği parlaklığında beyaz lekelenme), kapak düşüklüğü, tek veya iki gözde geçmeyen sulanma görülürse, hemen bir uzmana danışın.

Erken tanı göz sağlığı için hayati önemdedir. Uzmanlar yenidoğandan itibaren periyodik göz muayenesi yapılmasını önerir; tüm çocuklar 3 yaşına gelmeden ilk kez kapsamlı bir göz muayenesi olmalıdır. Yukarıdaki belirtilerden herhangi biri fark edilirse vakit kaybetmeden bir çocuk göz hastalıkları uzmanına başvurun.

Korunma ve Önleme

Şaşılığın kesin bir korunma yöntemi yoktur; çünkü doğumsal veya genetik faktörler rol oynayabilir. Ancak erken fark etme ve risk faktörlerini yönetme önleyici adımlar olarak sayılabilir:

• Erken göz kontrolleri: Çocuk sağlığı kontrolleri sırasında göz muayenelerini ihmal etmeyin. Uzmanlara göre, yenidoğan döneminden itibaren periyodik olarak göz kontrolü şarttır. Ailede risk varsa kontrolleri sıklaştırın.

• Riskli gebelik takibi: Erken doğum riskini azaltmak için gebelik sürecini düzenli doktor kontrolünde geçirin. Doğar doğmaz prematüre bebeklerin retinopati taraması yapılmalıdır. Bu, dolaylı da olsa şaşılık riskini azaltabilir.

• Göz hijyeni ve koruma: Bebek ve küçük çocuklarda gözleri temiz tutun. Gerekli durumlarda UV korumalı güneş gözlüğü kullanılması göz sağlığını destekler (özellikle açık tenli çocuklarda).

• Refra kusur takibi: Erken yaşta yüksek kırma kusurları (hipermetropi, astigmatizm vs.) var ise reçeteli gözlük taktırın. Uygun tedavi edilmemiş kırma kusurları, ileride şaşılığa sebep olabilir.

• Genel sağlık önlemleri: Dengeli beslenme, özellikle A vitamini alımı, çocuğun genel göz sağlığını destekler. Hipertansiyon, diyabet gibi aile hikayesi varsa çocuk takibi önemlidir (özellikle ileriki yaşlarda).

En önemlisi “erken tespit”tir. Şaşılık doğuştan olabileceği için rutin göz muayenesi bir tedavi değil, önleyici bir adımdır. Aileler, çocuk doktoru veya göz doktorunun önerdiği dönemde kontrolleri aksatmamalıdır.

Sık Sorulan Sorular

Bebeğimde şaşılık olduğunu nasıl anlarım?

Bebeklerde gözler paralel mi bakıyor? İki gözü birlikte hareket ettiriyor mu? Eğer tek gözünde belirgin bir kayma görüyorsanız veya çocuk sürekli başını yana eğiyorsa mutlaka muayene gereklidir. Ebeveynler şunlara dikkat edebilir: gözlerde sulanma, bir gözü kapatıp bakma, yabancı bir ışıkta tek gözü kısma gibi davranışlar uyarıcıdır. Belirtilerden emin olamazsanız da ilk muayeneyi ihmal etmeyin.

Şaşılık ameliyatı ne zaman yapılmalı?

Ameliyat ihtiyacı kaymanın türüne ve şiddetine bağlıdır. Örneğin doğuştan büyük açılı içe kaymalarda (konjenital ezotropya) erken dönemde (6 ay-2 yaş arası) müdahale önerilir. Daha hafif kaymalarda ise önce gözlük veya kapama terapileri denenir, gerekli görülürse birkaç yaşında cerrahi yapılabilir. Uzman hekiminiz, çocuğun görme gelişimini göz önüne alarak en uygun zamanı belirler.

Prematüre bebeklerde şaşılık riski var mı?

Evet, prematüre doğan bebekler düşük doğum ağırlığı nedeniyle daha çok şaşılık ve göz tembelliği riski taşır. Erken doğan bebeklerde beyin ve göz gelişimi farklı olabileceği için, rutin doğum sonrası muayenelere ek olarak göz hekimi takibi yapılmalıdır. Prematüre retinopatisi takibi de aynı anda yapılır.

Şaşılık tedavisi kesin çözüm müdür?

Şaşılık, erken dönemde tespit edilip uygun şekilde tedavi edilirse büyük ölçüde düzeltilebilir. Gözlük, kapama, egzersiz veya cerrahi ile gözler hizalanır ve görme gelişir. Ancak tedavi geç kalırsa veya işbirliği zorlaşırsa tam düzelme sağlanamayabilir. Erken başlanmış tedavide başarı şansı çok yüksektir; gecikmiş tedavide kalıcı tembelliğe dönüşebilir.

Şaşılık kalıcı mı?

Uygun tedavi edilirse kalıcı olması gerekmez. Tedavi edilmeyen şaşılık çocukta göz tembelliğine yol açarak kalıcı görüş kaybına neden olabilir. Ancak erken fark edilip tedavi başlanırsa çoğu vakada gözler düzelebilir ve görme normale dönebilir. Tedavi sonrası bazı olgularda yeniden kayma olabilir; düzenli kontrol önemlidir.

Göz bandı (kapama) gerçekten işe yarar mı?

Evet, eğer şaşılık “tembel göz” ile birlikteyse kapama tedavisi şarttır. Sağlam göz kapatıldığında beyin tembel gözü kullanmaya zorlanır ve o gözün görme keskinliği gelişir. Kapama tedavisi esnasında sabır ve süreklilik gerekir; genellikle günlük belirli saatlerde uygulanır.

Sonuç ve Çağrı

Bebeklerde ve çocuklarda şaşılık erken teşhis ve tedavi gerektiren bir durumdur. Erken fark edilen şaşılıkta görme gelişimi korunur, “tembel göz” ve üç boyutlu görme kaybı önlenir. Eğer çocuğunuzda gözlerinde kayma, göz kapağında düşüklük, baş eğme veya ışıkta kısma gibi belirtiler gözlemliyorsanız vakit kaybetmeden bir göz uzmanına başvurmalısınız.

Unutmayın: Göz sağlığı gelişimin temelidir. Çocuğunuzda yukarıdaki belirtilerden herhangi biri varsa, marmaragoz.com adresinden randevu alarak durumunuzu değerlendirebilirsiniz.

Bu içerik genel bilgilendirme amaçlıdır. Kendi durumunuz için mutlaka bir göz sağlığı uzmanına başvurun.