Bebek ve Çocuklarda Şaşılık

Bebek ve Çocuklarda Şaşılık Nedir? Belirtileri, Tedavisi ve Ebeveynler İçin Bilinmesi Gerekenler

Bebeğinizin gözlerinde ara sıra bir kayma fark ettiğinizde veya çocuğunuzun gözlerinin aynı hizada durmadığını düşündüğünüzde endişelenmeniz çok doğaldır. Halk arasında “göz kayması” olarak bilinen şaşılık (strabismus), çocukluk çağında en sık karşılaşılan göz sorunlarından biridir. Bu durum, sadece estetik bir problem olmanın ötesinde, tedavi edilmediğinde göz tembelliği (ambliyopi) gibi kalıcı görme kayıplarına yol açabilen ciddi bir tıbbi durumdur.

Bir pediatrik göz hastalıkları uzmanı olarak, ebeveynlerin bu süreçteki kaygılarını ve sorularını anlıyorum. Bu kapsamlı rehberde, şaşılığın ne olduğunu, nedenlerini, “yalancı şaşılık” ile nasıl ayırt edileceğini, en güncel tedavi yöntemlerini ve bu süreçte ailelerin bilmesi gereken her şeyi sade ve anlaşılır bir dille ele alıyoruz. Unutmayın, erken teşhis ve doğru tedavi ile çocuğunuzun hem sağlıklı bir görme yetisine hem de estetik bir görünüme kavuşması mümkündür.

1. Şaşılık Nedir? Her Göz Kayması Şaşılık mıdır?

Şaşılık (strabismus), her iki gözün aynı noktaya odaklanamaması ve paralel duruşunu kaybetmesi durumudur. Gözlerden biri düz bakarken, diğeri içe, dışa, yukarı veya aşağı doğru kayabilir. Bu durum sürekli olabileceği gibi, yorgunluk, hastalık veya uzağa bakış gibi durumlarda ara sıra da ortaya çıkabilir.

• Bebeklerde Göz Kaymasının Normal Kabul Edildiği Dönem Yenidoğan bebeklerde, yaşamın ilk 3-4 ayında göz kasları ve beyin arasındaki koordinasyon henüz tam olarak gelişmemiştir. Bu nedenle, bu dönemde ara sıra ve kısa süreli göz kaymaları yaşanması normal kabul edilir. Ancak bu kaymalar sürekliyse veya 6. aydan sonra hala devam ediyorsa, mutlaka bir uzman tarafından değerlendirilmelidir.
• Yalancı Şaşılık Nedir? Nasıl Anlaşılır? Bebeklerde sıkça görülen bir durumdur. Bebeğin burun kökünün basık ve geniş olması veya göz kapaklarının iç kısmındaki “epikantus” adı verilen deri kıvrımı nedeniyle, gözler içe kayıyormuş gibi görünebilir. Bu, gözlerin aslında paralel olduğu ancak anatomik yapı nedeniyle yanıltıcı bir görünüme sahip olduğu bir durumdur. Kesin ayrım, bir göz hekimi tarafından yapılan basit bir ışık yansıma testi (Hirschberg testi) ile kolayca yapılır.

2. Şaşılığın Nedenleri ve Türleri

Şaşılık, gözleri hareket ettiren altı kastan bir veya birkaçının uyumlu çalışmamasından kaynaklanır. Bu uyumsuzluğun altında yatan en yaygın nedenler şunlardır:

• Genetik Yatkınlık: Ailede şaşılık veya göz tembelliği öyküsü olması, çocukta görülme riskini artırır.
• Kırma Kusurları: Özellikle hipermetropi, çocuklarda içe kaymanın (akomodatif ezotropya) en sık nedenidir. Çocuk, net görebilmek için aşırı odaklanma (akomodasyon) yapar ve bu durum gözlerin içe dönmesini tetikler.
• Göz Tembelliği: Bir gözün görmesinin diğerine göre az olması, beynin o gözü kontrol etmesini zorlaştırır ve kaymaya neden olabilir.
• Nörolojik Sorunlar: Serebral palsi, Down sendromu veya hidrosefali gibi durumlar.
• Doğumsal Nedenler: Göz kaslarının yapısal anormallikleri.

Başlıca Şaşılık Türleri:

• Ezotropya: İçe doğru kayma.
• Ekzotropya: Dışa doğru kayma.
• Hipertropya: Yukarı doğru kayma.

3. Belirtiler ve Teşhis: Aileler Neye Dikkat Etmeli?

En belirgin işaret gözdeki kaymanın kendisi olsa da, diğer ipuçları şunlardır:

• Gözlerde sulanma
• Başını sürekli bir yana eğerek veya yüzünü çevirerek bakma
• Güneşli havalarda veya parlak ışıkta tek gözünü kısma
• Sık sık göz kırpma veya ovuşturma
• Çift görme şikayeti
• Sakarlık, derinlik algısında zorlanma (nesnelere uzanırken elini boşa atma vb.)

Teşhis Nasıl Konur? Şaşılık teşhisi, bir pediatrik göz hastalıkları uzmanı (pediatrik oftalmolog) tarafından yapılan kapsamlı bir muayene ile konur. Doktor, görme keskinliği testleri, göz hareketlerinin değerlendirilmesi, örtme-açma testleri ve en önemlisi, altta yatan bir kırma kusurunu saptamak için damlalı göz muayenesi yapar.

4. Şaşılığın Etkileri: Göz Tembelliği ve Psikolojik Boyut

Şaşılık tedavi edilmediğinde sadece estetik bir sorun olarak kalmaz:

Göz Tembelliği (Ambliyopi):

En önemli ve en ciddi sonucudur. Beyin, çift görmeyi engellemek için kayan gözden gelen görüntüyü zamanla yok sayar. Bu, o gözün görme yeteneğinin gelişmemesine ve kalıcı olarak tembelleşmesine neden olur.

Üç Boyutlu Görme (Derinlik Hissi) Kaybı:

İki gözün birlikte ve paralel çalışması, beynin derinlik algısını oluşturmasını sağlar. Şaşılıkta bu yetenek gelişemez veya kaybolur.

Okul Başarısı ve Özgüven:

Okul çağındaki bir çocuk için şaşılık, akran zorbalığına maruz kalmasına, sosyal izolasyona ve özgüven eksikliğine neden olabilir. Bu durum, çocuğun akademik ve sosyal gelişimini olumsuz etkileyebilir.

5. Tedavi Yöntemleri: Gözlükten Ameliyata

Şaşılık tedavisi kişiye özeldir ve altta yatan nedene göre planlanır. Amaç sadece gözleri estetik olarak düzeltmek değil, aynı zamanda göz tembelliğini önlemek ve mümkünse üç boyutlu görmeyi sağlamaktır.

Gözlükle Tedavi:

Özellikle hipermetropiye bağlı içe kaymalarda tedavinin ilk ve en önemli adımıdır. Doğru numaralı gözlük verildiğinde, çocuğun net görmek için aşırı odaklanma yapmasına gerek kalmaz ve kayma büyük oranda veya tamamen düzelebilir.

Kapama Tedavisi (Ambliyopi İçin):

Bu tedavi, şaşılığın kendisini değil, şaşılığın neden olduğu göz tembelliğini düzeltir. Sağlam göz kapatılarak, beynin tembel olan kayan gözü kullanmaya zorlanması hedeflenir.

Ortoptik Tedavi (Göz Egzersizleri):

Bazı şaşılık türlerinde (özellikle dışa kaymalarda), iki gözün birlikte çalışma yeteneğini artırmak için uygulanan görsel rehabilitasyon programlarıdır.

Botoks Uygulamaları:

Bazı özel şaşılık durumlarında, göz kasına botulinum toksini enjekte edilerek kasın geçici olarak gevşetilmesi ve gözün hizalanması sağlanabilir.

6. Şaşılık Ameliyatı: Bilinmesi Gerekenler

Gözlük veya diğer yöntemlerle düzelmeyen şaşılıklar için cerrahi müdahale gerekir.

Ne Zaman Yapılır?

Ameliyat zamanlaması, şaşılığın tipine bağlıdır. Örneğin, doğuştan içe kaymalarda (konjenital ezotropya), iki gözle görme yeteneğinin gelişebilmesi için genellikle 6 ay ile 2 yaş arasında erken cerrahi önerilir.

Ameliyat Süreci:

Genel anestezi altında yapılır. Cerrah, göz küresinin dışındaki göz kaslarına ulaşarak, kaymaya neden olan kası zayıflatır veya zıt yöndeki kası güçlendirir. Operasyon, gözün içine girilmeden yapılır.

Başarı Oranları ve İyileşme:

Başarı oranı oldukça yüksektir. Ameliyat sonrası ilk hafta gözde kızarıklık, batma ve sulanma normaldir. Gözlerin tam olarak hizalanması ve oturması birkaç hafta sürebilir.

Nüks İhtimali:

Bazı durumlarda, özellikle karmaşık şaşılık tiplerinde, yıllar içinde kayma tekrarlayabilir ve ikinci bir ameliyat gerekebilir.

 “Uzm. Dr. A. Yılmaz’a göre, şaşılık tedavisinde en iyi sonuçlar, özellikle beyin gelişiminin en hızlı olduğu ilk 2 yaşta başlanan müdahalelerle alınmaktadır. Geciken tedavi, kalıcı göz tembelliği ve derinlik hissi kaybı riskini artırır.”

7. Yenidoğan ve Bebeklere Özel Durumlar

Yenidoğanlarda Şaşılık Ne Zaman Ciddiye Alınmalı?

Yaşamın ilk 3-4 ayındaki ara sıra olan kaymalar normal kabul edilir. Ancak kayma sürekliyse, tek bir gözde belirginse veya 6. aydan sonra hala devam ediyorsa mutlaka bir uzman tarafından değerlendirilmelidir.

Konjenital Ezotropya Nedir?

Doğumdan sonraki ilk 6 ay içinde ortaya çıkan, genellikle büyük açılı ve sürekli olan içe kayma durumudur. Bu tip şaşılık genellikle gözlükle düzelmez ve erken cerrahi müdahale gerektirir.

8. Sosyal Yaşam, Haklar ve Pratik Bilgiler

Şaşılık Okulda Çocuğu Nasıl Etkiler?

Görsel zorlukların yanı sıra, görünüm nedeniyle çocuğun sosyal olarak dışlanmasına veya özgüven sorunları yaşamasına neden olabilir. Bu konuda öğretmenle iş birliği yapmak çok önemlidir.

Ehliyet ve Meslek Seçimi:

Tedavi edilmiş ve yasal görme standartlarını karşılayan şaşılık hastaları ehliyet alabilir. Ancak derinlik algısı gerektiren bazı özel meslekler (pilotluk vb.) için kısıtlamalar olabilir.

Devlet Hastanesinde Ameliyat ve SGK Kapsamı:

Şaşılık, estetik bir sorun olmanın ötesinde, görme fonksiyonunu bozan tıbbi bir durumdur. Bu nedenle şaşılık muayenesi ve ameliyatı, SGK ve özel sağlık sigortaları tarafından karşılanmaktadır. Devlet ve üniversite hastanelerinde bu ameliyatlar başarıyla yapılmaktadır.

 Tedavi Yöntemleri Karşılaştırma Tablosu

 Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Şaşılık (göz kayması) nedir?

İki gözün aynı hizada durmayarak farklı yönlere bakmasıdır. Bu durum, göz kasları arasındaki koordinasyon bozukluğundan kaynaklanır.

Bebeğimin gözü kayıyor, bu normal mi?

İlk 3-4 ayda ara sıra olan kaymalar normal olabilir. Ancak sürekliyse veya 6. aydan sonra devam ediyorsa mutlaka bir doktora danışılmalıdır.

Yalancı şaşılık nasıl anlaşılır?

Bebeğin burun kökünün basık olması nedeniyle oluşan yanıltıcı bir görünümdür. En kesin ayrımı göz doktoru yapar, ancak evde fenerle bebeğin gözüne ışık tutulduğunda, ışık yansıması her iki göz bebeğinin de merkezindeyse muhtemelen yalancı şaşılıktır.

Şaşılık neden olur?

Genetik yatkınlık, yüksek hipermetropi gibi kırma kusurları, göz tembelliği veya nadiren nörolojik sorunlar nedeniyle olabilir.

Gözlük tedavisi yeterli mi?

Eğer kayma tamamen hipermetropiye bağlı ise, doğru numaralı gözlük tek başına şaşılığı tamamen düzeltebilir. Diğer tiplerde ise ek tedaviler veya cerrahi gerekebilir.

Şaşılık ameliyatı kaç yaşında yapılmalı?

Bu, şaşılığın tipine bağlıdır. Doğuştan gelen ve sürekli olan kaymalarda, beynin iki gözle görme yeteneğini kaybetmemesi için 6 ay ile 2 yaş arasında erken cerrahi önerilir.

Ameliyat sonrası gözde tekrar kayma olur mu?

Evet, özellikle karmaşık şaşılık tiplerinde veya tedaviye geç kalınmış vakalarda yıllar içinde bir miktar kayma tekrarlayabilir. Bazen ikinci bir ameliyat gerekebilir.

Şaşılık çocuğun psikolojisini nasıl etkiler?

Özellikle okul çağında, dış görünüşle ilgili farkındalığın artmasıyla çocuğun özgüvenini olumsuz etkileyebilir ve akran ilişkilerinde zorluklara yol açabilir.

SGK şaşılık ameliyatını karşılıyor mu?

Evet, şaşılık tıbbi bir durum olarak kabul edildiği için muayene ve ameliyat masrafları SGK tarafından karşılanmaktadır.

Şaşılık kendiliğinden geçer mi?

Yenidoğan dönemindeki geçici kaymalar dışında, gerçek şaşılık kendiliğinden düzelmez ve mutlaka tedavi gerektirir.

Yalancı şaşılık tehlikeli mi?

Hayır, yalancı şaşılık sadece anatomik bir yanılsamadır ve herhangi bir görme sorununa yol açmaz. Ancak gerçek şaşılıktan ayırt edilmesi için doktor muayenesi şarttır.

Gözlük takmak şaşılığı düzeltir mi?

Eğer şaşılık kırma kusuruna (özellikle hipermetropiye) bağlıysa, evet, gözlük takmak kaymayı büyük ölçüde veya tamamen düzeltebilir.

Ameliyat ne zaman gerekir?

Gözlükle düzelmeyen, doğuştan gelen veya estetik olarak belirgin olan şaşılıklar için cerrahi müdahale gerekir.

Çocuğum ameliyat olduktan sonra gözlük takacak mı?

Eğer şaşılığın altında bir kırma kusuru yatıyorsa, evet. Ameliyat kasları düzeltir, göz numarasını değiştirmez. Çocuğun net görmesi için gözlük takmaya devam etmesi gerekir.

Devlet hastanesinde şaşılık ameliyatı yapılır mı?

Evet, üniversite ve eğitim-araştırma hastaneleri başta olmak üzere birçok devlet hastanesinde şaşılık ameliyatları başarıyla yapılmaktadır.

SGK ameliyatı karşılıyor mu?

Evet, şaşılık ameliyatı estetik değil, fonksiyonel bir ameliyat olarak kabul edildiği için SGK tarafından karşılanır.

 Çocuğunuzda şaşılık şüphesi varsa, bu durumu “zamanla geçer” diye ertelemek yerine, doğru tanı ve tedavi için bir pediatrik göz hastalıkları uzmanına başvurmanız en doğru adımdır. Erken müdahale, sadece estetik bir görünüm sağlamakla kalmaz, aynı zamanda çocuğunuzun ömür boyu sağlıklı ve üç boyutlu görme yeteneğine sahip olmasının da anahtarıdır.