Bebek ve Çocuklarda Katarakt

Bebek ve Çocuklarda Katarakt (Konjenital Katarakt): Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi ve Yaşam Üzerindeki Etkileri

Bir bebeğin dünyaya gözlerini açması, her aile için en mucizevi anlardan biridir. Ancak bazen, bu minik gözlerdeki bir farklılık, endişe verici bir durumun habercisi olabilir. Göz bebeğinde fark edilen beyazlık veya fotoğraflarda ortaya çıkan sıra dışı bir parlama, genellikle yaşlılık hastalığı olarak bilinen kataraktın bebeklerde ve çocuklarda da görülebileceğine işaret eder. Tıp dilinde “Konjenital Katarakt” olarak adlandırılan bu durum, acil müdahale gerektiren ve tedavi edilmediğinde kalıcı görme kaybına yol açabilen ciddi bir sağlık sorunudur.

Bir çocuk göz hastalıkları uzmanı (pediatrik oftalmolog) bakış açısıyla hazırlanan bu kapsamlı rehberde, bebek ve çocuklarda kataraktın ne olduğunu, nedenlerini, en önemli belirtilerini, modern tedavi yöntemlerini ve ameliyat sonrası dikkat edilmesi gerekenleri tüm detaylarıyla ele alıyoruz. Amacımız, bu zorlu süreçte ailelere doğru, güvenilir ve anlaşılır bir yol haritası sunmaktır.

1. Temel Bilgiler ve Tanımlama

Bebeklerde Katarakt Nedir?

Katarakt, gözümüzün içindeki, normalde şeffaf olan ve görüntüyü sinir tabakasına (retina) odaklayan doğal merceğin bulanıklaşması veya opaklaşmasıdır. Bebeklerde bu durum, doğumdan itibaren mevcutsa “Doğuştan (Konjenital) Katarakt”, yaşamın ilk yıllarında gelişirse “Çocukluk Çağı (İnfantil/Jüvenil) Kataraktı” olarak adlandırılır.

Katarakt Sadece Yaşlılarda mı Görülür?

Hayır. Yaşlanma en sık neden olsa da, katarakt her yaşta, hatta anne karnında bile gelişebilir. Bebeklerdeki kataraktın yetişkin kataraktından en önemli farkı, görmenin gelişimini doğrudan etkilemesidir. Bulanık mercek, beynin görmeyi öğrenmesini engeller ve bu durum tedavi edilmezse kalıcı göz tembelliğine (ambliyopi) yol açar.

Tek Göz – İki Göz Katarakt Farkı:

Katarakt tek gözde (unilateral) veya her iki gözde (bilateral) görülebilir. Tek taraflı kataraktlar, göz tembelliği açısından daha büyük risk taşır çünkü beyin, sağlam gözden gelen net görüntüyü tercih ederek kataraktlı gözü tamamen ihmal etme eğilimindedir.

2. Nedenleri ve Risk Faktörleri

Çocukluk çağı kataraktlarının yaklaşık üçte birinde net bir neden bulunamaz. Bilinen en yaygın nedenler şunlardır:

• Genetik Nedenler: En sık görülen nedendir. Ailede doğuştan katarakt öyküsü olması riski artırır.
• Anne Karnında Geçirilen Enfeksiyonlar: Hamileliğin erken dönemlerinde annenin geçirdiği kızamıkçık, toksoplazma, suçiçeği gibi enfeksiyonlar bebeğin göz merceğinin gelişimini etkileyebilir.
• Metabolik Hastalıklar: Galaktozemi gibi bazı doğumsal metabolizma bozuklukları katarakta yol açabilir.
• Prematüre Doğum: Erken doğan bebeklerde risk daha yüksektir.
• Travma: Çocuğun gözüne aldığı sert bir darbe, ilerleyen zamanlarda travmatik katarakt gelişimine neden olabilir.

3. Belirtiler ve Tanı: Aileler Neye Dikkat Etmeli?

Bebekler göremediklerini söyleyemezler. Bu nedenle, ailenin gözlemi hayati önem taşır.

• Göz Bebeğinde Beyazlık (Lökokori): En önemli ve en acil belirtidir. Normalde siyah olan göz bebeği bölgesinde beyaz, opak veya bulutsu bir leke fark edilmesi durumudur.
• Fotoğraflarda Gözde Beyaz/Sarı Parlama: Flaşlı fotoğraflarda, normalde kırmızı çıkması gereken göz bebeği refleksinin beyaz veya sarımsı renkte çıkmasıdır.
• Gözlerde Kayma (Şaşılık – Strabismus): Katarakt nedeniyle net göremeyen göz, beyin tarafından doğru şekilde hizalanamaz ve içe veya dışa kayabilir.
• Gözlerde Titreme (Nistagmus): Gözlerin istemsiz, ritmik hareketler yapmasıdır.
• Davranışsal Belirtiler: Bebeğin ışığı veya nesneleri takip etmemesi, bir göze dokunulduğunda aşırı tepki vermesi (sağlam gözüyle görmek için).

Tanı Nasıl Konur?

Tanı, bir göz hastalıkları uzmanı tarafından yapılan detaylı bir muayene ile konur. Doktor, göz bebeğini damla ile büyüttükten sonra özel aletlerle (biyomikroskop, oftalmoskop) merceği ve gözün diğer yapılarını inceler.

 Gözde beyazlık (lökokori) fark ettiğinizde, bu durumun acil tıbbi müdahale gerektiren retinoblastom gibi başka ciddi hastalıkların da belirtisi olabileceğini unutmayın. Bir gün bile beklemeden derhal bir göz uzmanına başvurun!

4. Tedavi Süreci ve Ameliyat Kararı: Zamanla Yarış

Bebeklerde Katarakt Nasıl Tedavi Edilir?

Bebek ve çocuklarda görmeyi engelleyen kataraktın ilaçla veya damlayla bir tedavisi yoktur. Tek etkili çözüm cerrahi müdahaledir.

Neden Acil Müdahale Şarttır?

Doğuştan katarakt, tedavi edilmediğinde ömür boyu görme engeline (ambliyopi) neden olabilir. Beynin görmeyi öğrendiği “kritik periyot” yaşamın ilk birkaç ayıdır. Eğer bu dönemde beyne net bir görüntü gitmezse, o gözün görme potansiyeli kalıcı olarak kaybedilir. Bu nedenle, yoğun kataraktlarda tanı konulduktan sonraki ilk 4-6 hafta içinde ameliyatın yapılması hedeflenir.

5. Ameliyat ve Teknik Detaylar

Katarakt Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Ameliyat, pediatrik oftalmoloji alanında uzmanlaşmış cerrahlar tarafından, genel anestezi altında yapılır. Cerrah, çok küçük bir kesiden girerek bulanıklaşmış olan doğal merceği özel aletlerle temizler.

Göz İçi Lens (IOL) Ne Zaman Takılır?

Bu, bebek katarakt cerrahisindeki en önemli kararlardan biridir.

Lens Takılması:

Gözün büyümesi büyük ölçüde tamamlandığı için genellikle 1-2 yaşından büyük çocuklarda, çıkarılan merceğin yerine hemen yapay bir göz içi lens (IOL) takılır.

Lensin Ertelenmesi (Afaki):

Çok küçük bebeklerde (genellikle 1 yaş altı), göz hızla büyüdüğü için doğru lens numarasını hesaplamak zordur. Bu nedenle bazı cerrahlar, lensi takmayı ileriki bir yaşa erteleyebilir. Bu durumda bebek “afakik” (lenssiz) kalır ve görmesi ameliyat sonrası özel kontakt lensler veya çok kalın camlı gözlüklerle sağlanır.

6. Ameliyat Sonrası Bakım ve Takip

Ameliyat sonrası dönem, en az ameliyatın kendisi kadar önemlidir.

İyileşme Süreci: Ameliyat sonrası göz genellikle bir gün koruyucu bir bandajla kapalı kalır.

Göz Damlası ve Hijyen: Enfeksiyonu ve iltihabı önlemek için antibiyotikli ve steroidli damlalar birkaç hafta boyunca kullanılır. Bu damlaların, bebeğe hijyenik koşullarda ve doktorun belirttiği düzende uygulanması kritik öneme sahiptir.

Uzun Dönem İzlem: Bu çocuklar, hayat boyu düzenli göz kontrollerine ihtiyaç duyarlar.

7. Görme Gelişimi ve Rehabilitasyon: Ameliyat Sadece Başlangıç

Katarakt ameliyatı, beyne net bir görüntü gitmesinin önündeki engeli kaldırır. Ancak asıl “görmeyi öğretme” süreci ameliyattan sonra başlar. Bu sürece görsel rehabilitasyon denir.

Göz Tembelliği (Ambliyopi) Nasıl Önlenir?

Ameliyat olan gözün beyin tarafından kullanılmasını sağlamak için sağlam gözün belirli sürelerle kapatılması gerekir.

Kapama Tedavisi Nedir?

Bu, ambliyopi tedavisinin temelidir. Sağlam göze özel bir göz kapama bandı (patch) yapıştırılarak, beynin ameliyatlı gözü kullanmaya zorlanması hedeflenir. Kapatma süresi, günde birkaç saatten tam güne kadar değişebilir ve doktor tarafından belirlenir. Bu, sabır ve kararlılık gerektiren zorlu ama zorunlu bir süreçtir.

Gözlük ve Kontakt Lens Kullanımı:

Ameliyat sonrası, çocuğun net görebilmesi için mutlaka gözlük veya kontakt lens kullanması gerekir. Özellikle mercek takılmayan bebekler için özel olarak üretilmiş yüksek numaralı kontakt lensler, görme gelişiminin devamı için hayati önem taşır.

8. Uzun Vadeli Sonuçlar ve Riskler

Erken ve doğru tedavi ile doğuştan kataraktlı çocukların büyük bir kısmı, normal veya normale yakın bir görme seviyesine ulaşabilir ve normal bir yaşam sürebilir. Ancak bazı uzun vadeli riskler mevcuttur:

Göz İçi Basınç (Glokom): Katarakt ameliyatı olan çocuklarda, ileriki yaşlarda ikincil glokom gelişme riski artar.

Şaşılık: Ameliyat sonrası gözlerde kayma gelişebilir ve ek bir şaşılık ameliyatı gerekebilir.

İkincil Katarakt: Ameliyat sırasında yerinde bırakılan mercek kapsülünün zamanla bulanıklaşmasıdır. Görmeyi tekrar düşürür ve genellikle basit bir lazer işlemi (YAG Lazer Kapsülotomi) veya ikinci bir cerrahi ile temizlenir.

9. Pratik Bilgiler: Maliyet ve SGK

SGK ve Özel Sigorta Kapsıyor mu?

Evet. Doğuştan katarakt, görmeyi engelleyen tıbbi bir durum olduğu için ameliyatı ve temel tedavileri SGK ve özel sağlık sigortaları tarafından karşılanmaktadır. Ancak özellikli göz içi lensleri veya kontakt lensler için ek ücret farkları çıkabilir.

Devlet Hastanelerinde Bu Ameliyat Yapılıyor mu?

Evet, özellikle Pediatrik Oftalmoloji bölümü bulunan üniversite ve eğitim-araştırma hastanelerinde bu ameliyatlar başarıyla yapılmaktadır.

 Tedavi Süreci Özet Tablosu

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Bebeklerde katarakt nasıl anlaşılır?

En önemli belirti, göz bebeğinde normalde siyah olması gereken yerde beyaz veya grimsi bir leke (lökokori) görülmesidir. Flaşlı fotoğraflarda gözde kırmızı yansıma yerine beyaz parlama olması, gözde kayma (şaşılık) ve titreme (nistagmus) diğer önemli belirtilerdir.

Fotoğraflarda gözün beyaz çıkması tehlikeli midir?

Evet, bu durum çok ciddiye alınmalıdır. Katarakt belirtisi olabileceği gibi, retinoblastom gibi acil müdahale gerektiren daha tehlikeli bir göz içi tümörünün de habercisi olabilir. Vakit kaybetmeden bir göz doktoruna başvurulmalıdır.

Kataraktlı bebeklerde şaşılık neden olur?

Katarakt nedeniyle bir göz net göremediğinde, beyin o gözü kontrol etmekte zorlanır ve iki göz arasındaki koordinasyon bozulur. Bunun sonucunda, az gören göz genellikle içe veya dışa doğru kayar.

Katarakt ameliyatı en geç ne zaman yapılmalı?

Görmeyi tamamen engelleyen yoğun, tek taraflı kataraktlarda, kalıcı göz tembelliğini önlemek için ameliyatın doğumdan sonraki ilk 4-6 hafta içinde yapılması hedeflenir. İki taraflı yoğun kataraktlarda ise ilk 6-8 hafta içinde yapılması önerilir.

Her kataraktlı bebek ameliyat edilir mi?

Hayır. Eğer katarakt çok küçükse ve görme aksını etkilemiyorsa, görmenin gelişimine engel olmuyorsa ameliyat edilmeyebilir. Bu bebekler, kataraktın büyüyüp büyümediğini veya göz tembelliği gelişip gelişmediğini anlamak için çok yakından takip edilir.

Ameliyattan sonra görme tamamen düzelir mi?

Ameliyatın amacı, beynin görmeyi öğrenebilmesi için bir şans yaratmaktır. Erken yapılan cerrahi ve sonrasında uygulanan yoğun rehabilitasyon (gözlük, kontakt lens, kapama tedavisi) ile çocukların büyük bir kısmı normal veya normale yakın bir görme seviyesine ulaşabilir. Ancak bir miktar görme azlığı kalabilir.

Göz içi mercek takılmazsa ne olur?

Mercek takılmayan (afakik) göz, kendi başına odaklama yapamaz ve çok yüksek numaralı bir hipermetroptur. Bu durumun, bebeğin görme gelişimine devam edebilmesi için ameliyattan hemen sonra özel olarak üretilmiş yüksek numaralı kontakt lensler veya gözlüklerle mutlaka düzeltilmesi gerekir.

Doğuştan katarakt kalıcı görme kaybına yol açar mı?

Evet, eğer zamanında (ilk birkaç ay içinde) tedavi edilmezse, kalıcı ve derin bir göz tembelliğine (ambliyopi) neden olur.

Katarakt damlayla geçer mi?

Hayır. Bebeklerde kataraktın tek tedavisi cerrahidir.

Katarakt ameliyatı riskli midir?

Her cerrahi gibi riskleri vardır, ancak tecrübeli bir pediatrik oftalmolog tarafından yapıldığında son derece güvenli bir operasyondur.

Ameliyat sonrası göz ne kadar süre kapalı kalır?

Genellikle sadece ilk gün koruyucu bir bandaj ile kapalı kalır.

Göz içi mercek her bebekte takılabilir mi?

Genellikle 1 yaşından sonra tercih edilir. Çok küçük bebeklerde gözün büyümesi devam ettiği için takılmayıp, görme kontakt lens ile sağlanabilir.

SGK bebek katarakt ameliyatını karşılıyor mu?

Evet, doğuştan katarakt ameliyatı tıbbi bir zorunluluk olduğu için SGK ve özel sigortalar tarafından karşılanır.

Kapama tedavisi ne kadar sürer?

Göz tembelliğinin derecesine bağlı olarak aylarca, hatta yıllarca sürebilir.

Kataraktlı çocuklar kontakt lens kullanabilir mi?

Evet, özellikle mercek takılmayan bebeklerin görme rehabilitasyonu için özel olarak üretilmiş lensler zorunludur ve güvenle kullanılır.

Çocuğunuzda gözde beyazlık, kayma ya da ışığa tepkisizlik gibi endişe verici bir belirti fark ediyorsanız, vakit kaybetmeden bir çocuk göz hastalıkları uzmanına başvurmanız önerilir. Doğuştan katarakt, zamanla yarışılan bir durumdur ve erken teşhis ile doğru tedavi, çocuğunuzun hayat boyu sağlıklı bir görme yetisine sahip olabilmesi için atılacak en önemli adımdır.